Πρώιος, Δωρόθεος

(Χίος 1765; – Μέγα Ρεύμα Βοσπόρου 1821). Λόγιος μητροπολίτης Aδριανουπόλεως και σχολάρχης της πατριαρχικής σχολής Κωνσταντινούπολης. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές στην πατρίδα του και στην Πατμιάδα, παρακολούθησε πανεπιστημιακά, μαθήματα φιλοσοφίας και φυσικής στην Πίζα, στη Φλωρεντία και στο Παρίσι (1786-93), όπου γνωρίστηκε με τον Κοραή. Δίδαξε κατόπιν στη σχολή της Χίου μέχρι το 1796, οπότε υποχρεωτικά σχεδόν ακολούθησε στην Κωνσταντινούπολη και στο Βουκουρέστι τον Δραγομάνο του Στόλου και μετέπειτα ηγεμόνα της Βλαχίας Κωνσταντίνο Χαντζερή ως οικοδιδάσκαλος των παιδιών του (1796-99). Το 1804 ανετέθη σε αυτόν η διεύθυνση της νεοσύστατης σχολής του Κουρούτσεσμε (στον Βόσπορο), που συνέχιζε την παράδοση της Μεγάλης του Γένους Σχολής. Μέσα σε 3 χρόνια ο Π. κατόρθωσε όχι μόνο να προσελκύσει πολυάριθμους σπουδαστές, αλλά και να επιβάλει νέες διδακτικές μεθόδους και (με συνεργασία του Κοραή από το Παρίσι) να καταρτίσει σημαντική βιβλιοθήκη και συλλογή οργάνων εποπτικής διδασκαλίας της φυσικής, της χημείας και της γεωγραφίας. Μητροπολίτης Φιλαδελφείας από το 1805, ο Π. μετατέθηκε το 1813 στη μητρόπολη Αδριανουπόλεως, όπου επίσης αναδιοργάνωσε το γυμνάσιο της πόλης. Μετά την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης συνελήφθη από τους Τούρκους και απαγχονίστηκε. Η συγγραφική του δραστηριότητα περιορίστηκε σε διδακτικά εγχειρίδια (αριθμητικής, άλγεβρας, λογικής κλπ.). Ήταν επίσης από τους κύριους συνεργάτες του μεγάλου λεξικού, του γνωστού ως Κιβωτός της ελληνικής γλώσσας (1819).